Kỷ niệm 40 năm vận hành và khai thác Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt: Một chặng đường lịch sử

Ngày 23/3, Viện Nghiên cứu hạt nhân long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 40 năm Khánh thành công trình Khôi phục và Mở rộng Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt (20/3/1984-20/3/2024).

Các đại biểu tham dự Lễ kỷ niệm

Tham dự Lễ kỷ niệm có đồng chí Huỳnh Thành Đạt - Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN); đồng chí Trần Hồng Thái - Thứ Trưởng Bộ KH&CN; đồng chí Trần Đình Văn - Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy, Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng; đồng chí Trần Chí Thành - Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam (NLNTVN); ông Hua Liu - Phó Tổng Giám đốc Cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA); các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Bộ KH&CN, Viện NLNT Việt Nam, Viện Nghiên cứu hạt nhân (NCHN) qua các thời kỳ; ông B.G.Stepanovich – Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Liên bang Nga tại Việt Nam; ông G.S.Prasad – Phó Đại sứ Ấn Độ tại Việt Nam; các vị khách quốc tế; đại diện cấp uỷ Đảng, Chính quyền, Mặt trận, đoàn thể tỉnh; đại diện các cơ sở nghiên cứu, đào tạo, y tế, các công ty, doanh nghiệp đối tác; cùng toàn thể các thế hệ nhà khoa học, cán bộ, viên chức người lao động đã và đang công tác tại Viện Nghiên cứu hạt nhân.

Bộ trưởng Bộ KH&CN tặng hoa chúc mừng

Ngày 20/3/2024, lò phản ứng (LPƯ) hạt nhân Đà Lạt tròn 40 năm vận hành an toàn và khai thác hiệu quả. Nhìn lại tiến trình khôi phục và mở rộng LPƯ, ngày 15/3/1982, công trình khôi phục và mở rộng LPƯ hạt nhân Đà Lạt - một công trình trọng điểm cấp Nhà nước - được chính thức khởi công với sự giúp đỡ của Liên Xô. Sau 20 tháng thi công khẩn trương, LPƯ được nạp nhiên liệu và đạt trạng thái tới hạn lần đầu vào lúc 19 giờ 50 phút ngày 01/11/1983. Ngày 20/3/1984, LPƯ được chính thức đưa vào vận hành với công suất danh định 500 kW, gấp 2 lần so với lò TRIGA trước đây.

GS TS Phạm Duy Hiển – Nguyên Viện trưởng Viện NCHN giai đoạn 1981-1991, nguyên Phó Viện trưởng Viện NLNTVN phát biểu tại Lễ kỷ niệm

Hành trình 40 năm đầy tự hào của LPƯ hạt nhân Đà Lạt, LPƯ đã hoạt động an toàn, khai thác và sử dụng có hiệu quả để phục vụ cho nghiên cứu khoa học, phân tích mẫu, sản xuất đồng vị phóng xạ cho y tế, công nghiệp và đào tạo nguồn nhân lực. Cùng với thiết bị chính là LPƯ hạt nhân, một hệ thống các phòng thí nghiệm chuyên ngành hiện đại từng bước được hình thành và đưa vào hoạt động, phục vụ nghiên cứu cơ bản và ứng dụng, đưa kỹ thuật hạt nhân và đồng vị phóng xạ phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Từ làm chủ vận hành LPƯ, Viện NCHN đã tiến bước sang nghiên cứu thiết kế, trong đó tập trung thiết kế cấu hình nhiên liệu - trái tim của LPƯ. Năng lực này được minh chứng qua việc thực hiện thành công dự án chuyển đổi nhiên liệu cho LPƯ hạt nhân Đà Lạt từ độ giàu cao 36% U-235 sang độ giàu thấp 19,75% U-235 (2007-2011). Con số 70.000 giờ hoạt động của LPƯ cũng đã minh chứng cho khả năng làm chủ kỹ thuật trong vận hành an toàn LPƯ của đội ngũ cán bộ khoa học, kỹ thuật của Viện NCHN. Đội ngũ cán bộ của Viện NCHN không ngừng học hỏi để nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ; nhiều cán bộ của Viện đã trưởng thành và trở thành chuyên gia quốc tế, vừa kế thừa tốt các kiến thức, kỹ thuật thế hệ trước để lại, vừa nghiên cứu tạo ra các kỹ thuật mới.

TS Cao Đông Vũ – Viện trưởng Viện NCHN báo cáo những kết quả chính đạt được trong chặng đường 40 năm qua

Trong 40 năm hoạt động nghiên cứu khoa học hạt nhân, Viện NCHN đã đóng góp đáng kể vào kho tàng kiến thức chung của quốc gia và quốc tế với khoảng 420 công trình khoa học trên các tạp chí quốc gia, 300 công trình khoa học trên các tạp chí quốc tế. Trong lĩnh vực nghiên cứu ứng dụng năng lượng nguyên tử vì hòa bình, Viện NCHN đã nghiên cứu công nghệ và điều chế các chất đồng vị phóng xạ phục vụ chẩn đoán và điều trị bệnh cho người; nghiên cứu chế tạo thiết bị hạt nhân; nghiên cứu phát triển các kỹ thuật phân tích hạt nhân; nghiên cứu quan trắc và cảnh báo phóng xạ môi trường trên đất liền và trên biển; nghiên cứu, phát triển và ứng dụng thành công một số kỹ thuật hạt nhân và đồng vị để giải quyết các vấn đề trong thực tiễn (trong dầu khí, sa bồi, xói mòn…); nghiên cứu về công nghệ bức xạ và công nghệ sinh học phục vụ bảo quản lương thực thực phẩm, điều chế các chế phẩm bảo vệ thực vật có nguồn gốc sinh học; chọn tạo giống bằng đột biến phóng xạ; nghiên cứu về an toàn bức xạ; xử lý, quản lý thải phóng xạ... Viện đã tạo ra được nhiều sản phẩm, dịch vụ phục vụ cho sự phát triển kinh tế và an sinh xã hội của đất nước. LPƯ hạt nhân Đà Lạt được IAEA đánh giá là lò sử dụng hiệu quả nhất trong các lò có công suất thấp trên thế giới.

Với các kết quả đạt được, Viện Nghiên cứu hạt nhân đã được Đảng và Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba năm 1989, Huân chương Lao động hạng Nhì năm 2001, Huân chương Lao động hạng Nhất năm 2009, Huân chương Độc lập hạng Ba năm 2014, Giải thưởng Nhà nước về Khoa học & Công nghệ cho Cụm công trình “Nghiên cứu đảm bảo vận hành an toàn và khai thác hiệu quả Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt” năm 2012 và nhiều bằng khen, giải thưởng khoa học khác.

Nhìn lại chặng đường 40 năm, TS Cao Đông Vũ - Viện trưởng Viện Nghiên cứu hạt nhân khẳng định: Sau hơn 45 năm xây dựng và phát triển, 40 năm đưa LPƯ hạt nhân Đà Lạt vào hoạt động, những thành tựu mà Viện NCHN đạt được ngày hôm nay là có được sự giúp đỡ và tạo điều kiện của các cấp Lãnh đạo Đảng, Nhà nước, của Bộ KH&CN và Viện NLNT Việt Nam; của Đảng bộ và Chính quyền các cấp của tỉnh Lâm Đồng và Tp Đà Lạt; sự hợp tác của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế; của nhiều cơ quan nghiên cứu và sản xuất, các trường Đại học, các Bệnh viện, Công ty, Doanh nghiệp trong và ngoài nước. Cùng với đó là kết quả của sự nỗ lực không ngừng nghỉ của tập thể cán bộ, viên chức, sự đóng góp công sức của nhiều thế hệ cán bộ, lãnh đạo Ngành và Viện, đặc biệt là thế hệ lãnh đạo thời kỳ đầu như: Cố GS Nguyễn Đình Tứ, GS Phạm Duy Hiển, TSKH Trần Hà Anh, GS Ngô Quang Huy, PGS Nguyễn Mộng Sinh, cùng các đồng chí Viện trưởng và Phó Viện trưởng qua các thời kỳ, những người vẫn đang tiếp tục cống hiến cho Viện. Chúng tôi xin ghi nhận và trân trọng công lao to lớn của các đồng chí trong lịch sử phát triển của Viện NCHN. Đồng thời, Viện cũng ghi nhận và tri ân những đóng góp của các đồng chí lãnh đạo các Phòng/ Trung tâm trực thuộc Viện qua các thời kỳ, cũng như tất cả các cán bộ, viên chức đã từng công tác tại Viện NCHN.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt phát biểu chỉ đạo tại Lễ kỷ niệm

Phát biểu chỉ đạo tại Lễ kỷ niệm, Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt nhấn mạnh: "Ngành năng lượng nguyên tử Việt Nam chúng ta có quyền tự hào vì ở thành phố Đà Lạt hiền hòa – thanh lịch – mến khách có một đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật đa ngành được rèn luyện theo tác phong công nghiệp từng bước làm chủ được một số lĩnh vực khoa học tiên tiến, hiện đại. Đội ngũ cán bộ này là vốn quý đã góp phần thực hiện chiến lược Năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình. Hiện tại, Bộ KH&CN đang được giao nhiệm vụ quan trọng là xây dựng Trung tâm Nghiên cứu KH&CN hạt nhân với lò nghiên cứu công suất cao, quy mô lớn hơn nhiều lần so với lò Đà Lạt hiện nay, nhằm tăng cường cơ sở hạ tầng hạt nhân cho quốc gia, đào tạo nguồn nhân lực, nâng cao năng lực KH&CN phục vụ cho việc tiếp thu, làm chủ công nghệ hạt nhân, tiến tới nội địa hóa từng phần lò hạt nhân nghiên cứu; đồng thời, đẩy mạnh nghiên cứu các sản phẩm và dịch vụ để khai thác hiệu quả LPƯ mới mà trước mắt là tham gia thực hiện dự án với tinh thần trách nhiệm cao nhất song song với việc tiếp tục bảo đảm vận hành an toàn và sử dụng hiệu quả LPƯ hạt nhân Đà Lạt tối thiểu đến năm 2033. Đây cũng là nhiệm vụ trọng tâm mà Bộ KH&CN đã giao cho Viện NLNT Việt Nam và các đơn vị có liên quan thực hiện. Tôi đề nghị, trong thời gian tới, Viện NLNT Việt Nam, tập trung nhân lực, trí tuệ, thời gian, phối hợp chặt chẽ với các đối tác phía ROSATOM để đẩy nhanh tiến độ thực hiện tốt dự án. Một nhiệm vụ khác liên quan đến NLNT mà Bộ KH&CN đang khẩn trương thực hiện đó là sửa đổi Luật NLNT năm 2008. Với vai trò là một cơ sở bức xạ đặc thù, đang quản lý và vận hành thiết bị hạt nhân duy nhất của nước ta hiện nay, tôi đề nghị Viện NCHN quan tâm, đầu tư thời gian nghiên cứu, tìm hiểu để có những góp ý xác đáng vào Luật NLNT sửa đổi, sao cho bộ Luật sớm đi vào cuộc sống, thúc đẩy ngành NLNT vì mục đích hoà bình tiếp tục phát triển”.

Đồng chí Trần Đình Văn - Phó Bí thư thường trực Tỉnh ủy Lâm Đồng phát biểu tại Lễ kỷ niệm

Phát biểu tại Lễ kỷ niệm, đồng chí Trần Đình Văn - Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy, Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng đã ghi nhận và đánh giá cao những cố gắng nỗ lực và thành tích lớn lao Viện NCHN đạt được và gửi lời chúc mừng nồng nhiệt đến lãnh đạo, nguyên lãnh đạo, các nhà khoa học, cán bộ, viên chức, người lao động của Viện NCHN qua các thời kỳ; những thành tựu đó đã đóng góp rất quan trọng cho sự phát triển của đất nước nói chung và của tỉnh Lâm Đồng nói riêng.

Lãnh đạo tỉnh Lâm Đồng tặng hoa chúc mừng

Đồng chí nhấn mạnh: “Tỉnh Lâm Đồng tự hào có Viện NCHN đóng chân trên địa bàn. Qua 40 năm hoạt động, Viện NCHN đã làm chủ kỹ thuật, công nghệ, đảm bảo vận hành an toàn, sử dụng hiệu quả lò phản ứng hạt nhân duy nhất ở nước ta, không để xảy ra sự cố nào ảnh hưởng đến con người và môi trường. Gắn bó với tỉnh ngay từ ngày thành lập đến nay, Viện NCHN đã đóng góp tích cực vào sự phát triển chung của tỉnh trên nhiều lĩnh vực, nhất là: trong các lĩnh vực y tế, nông nghiệp; nhiều hoạt động khoa học cụ thể góp phần bảo vệ tài nguyên đất và công trình hồ, đập; đào tạo về an toàn bức xạ và ứng phó sự cố bức xạ; cung cấp các bộ tiêu bản sai hình nhiễm sắc thể để giảng dạy tại các trường trung học phổ thông…

Để thực hiện thắng lợi mục tiêu “Đưa Lâm Đồng trở thành tỉnh phát triển khá toàn diện của cả nước vào năm 2030, đến năm 2045 trở thành thành phố trực thuộc Trung ương” mà Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XI đề ra. Với tinh thần Đảng ủy Viện NCHN là một bộ phận không tách rời thuộc Đảng bộ tỉnh Lâm Đồng thì rất cần vai trò của Viện NCHN Đà Lạt. Vì vậy, với vai trò, trách nhiệm là một cơ quan nghiên cứu khoa học đầu ngành đóng trên địa bàn, tôi đề nghị Viện NCHN tiếp tục nghiên cứu, chuyển giao khoa học kỹ thuật cho địa phương để ứng dụng trong sản xuất nông nghiệp, công nghiệp và trong lĩnh vực y tế, bảo vệ môi trường…

Đặc biệt, Lâm Đồng với thế mạnh sản xuất nông nghiệp, tuy nhiên do biến đổi khí hậu đang tác động rất lớn đến năng suất, chất lượng, hiệu quả của một số loại cây trồng; do đó rất cần những kỹ thuật công nghệ mà Viện có khả năng nghiên cứu, phát triển, nhất là việc chọn, tạo giống cây trồng cho năng suất, chất lượng, mang lại hiệu quả kinh tế cao; phát triển các sản phẩm phòng, trị bệnh cho cây trồng; bảo vệ môi trường sinh thái, trong sản xuất.

Với sự năng động, sáng tạo, kinh nghiệm và tri thức tích lũy được trong chặng đường 40 năm qua, tôi tin tưởng rằng các đồng chí sẽ phát huy hơn nữa kết quả đã đạt được, khắc phục khó khăn thách thức đặt ra, đưa Viện NCHN Đà Lạt phát triển lên một tầm cao mới về quy mô và chất lượng, xứng đáng với niềm tin mà Đảng, Nhà nước và Nhân dân gửi gắm”.

Ông Hua Liu - Phó Tổng Giám đốc IAEA chúc mừng những thành tựu trong 40 năm vận hành an toàn và khai thác hiệu quả LPƯ hạt nhân Đà Lạt

Ông Bezdetko Gennady Stepannovich -  Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền Liên Ban Nga tại Việt Nam đánh giá cao quan hệ hợp tác hỗ trợ phát triển năng lượng hạt nhân vì hòa bình của Liên bang Xô Viết trước đây và Liên bang Nga dành cho Việt Nam

Ông Subhash Prasad Gupta - Phó Đại sứ đặc mệnh Ấn Độ tại Việt Nam mong muốn hợp tác về năng lượng nguyên tử giữa hai quốc gia

TS Trần Chí Thành - Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam phát biểu tại Lễ kỷ niệm

Viện NLNT Việt Nam trao Kỷ niệm chương cho GS TS Phạm Duy Hiển vì đã có nhiều đóng góp cho sự nghiệp khoa học và công nghệ hạt nhân

Các đại biểu chụp hình lưu niệm

Trong thời gian tới, LPƯ hạt nhân Đà Lạt vẫn tiếp tục thực hiện sứ mệnh cao cả của mình, duy trì vận hành an toàn và khai thác hiệu quả với đầy đủ các mục tiêu, nhiệm vụ như hiện nay tối thiểu đến năm 2033 và có thể kéo dài hơn nữa. Song song đó, Viện NCHN cần tham gia tích cực vào Dự án xây dựng Trung tâm Nghiên cứu KH&CN hạt nhân với LPƯ nghiên cứu mới; chuẩn bị tốt nguồn nhân lực để sẵn sàng tiếp nhận, vận hành an toàn và khai thác hiệu quả LPƯ mới đa mục tiêu công suất 10 MWt, đặc biệt là một số hướng nghiên cứu, ứng dụng mới tiềm năng nhưng chưa được thực hiện trên LPƯ hạt nhân Đà Lạt do công suất thấp như: Nghiên cứu sản xuất một số đồng vị phóng xạ mới và nguồn kín dùng trong y tế và công nghiệp; triển khai một số hướng nghiên cứu cơ bản (tán xạ nơtrôn, nhiễu xạ nơtrôn...) cho hướng nghiên cứu khoa học vật liệu; triển khai dịch vụ chiếu xạ pha tạp đơn tinh thể silic để chế tạo vật liệu bán dẫn...

Với tinh thần đoàn kết thống nhất, với quyết tâm cao của tập thể cán bộ viên chức, trong giai đoạn mới Viện NCHN sẽ tiếp tục vượt qua thách thức, nỗ lực vươn lên để đáp ứng được các yêu cầu đòi hỏi mới của ngành và của đất nước trong thời kỳ công nghiệp hóa và hiện đại hóa, thời kỳ của “cách mạng xanh” của “trí tuệ nhân tạo”.

Tác giả bài viết: Lê Văn Thức

Nguồn tin: Viện Nghiên cứu hạt nhân